ZAGROŻENIE JĄDROWE
Promieniowanie jonizujące towarzyszy nam w wielu obszarach życia – w medycynie, przemyśle, a nawet w środowisku naturalnym. Na co dzień jego stosowanie jest bezpieczne i podlega ścisłej kontroli. Jednak w określonych sytuacjach może stać się poważnym zagrożeniem dla ludzi i środowiska. Do takich zdarzeń zaliczamy m.in. awarie urządzeń, wypadki podczas transportu materiałów promieniotwórczych, kradzieże źródeł promieniowania czy celowe użycie tzw. „brudnej bomby”. W tym podrozdziale wyjaśniamy, czym są zdarzenia jądrowe, skąd się biorą i jak należy na nie reagować.
Przyczyny i rodzaje zdarzeń nuklearnych
Przyczyną zdarzeń nuklearnych może być awaria, wypadek lub intencjonalne działanie człowieka.
Przyczyny zdarzeń:
- awaria elektrowni jądrowej – obiekty jądrowe zbudowane przez większość naszych bliższych i dalszych sąsiadów sprawiają, że znajdujemy się w potencjalnym zasięgu skażenia. Budowa i obsługa takich obiektów jest ściśle monitorowana, a kontrole dotyczące wykorzystania materiałów promieniotwórczych są niezwykle rygorystyczne. Przepisy minimalizują prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń nadzwyczajnych do minimum, jednak jak w każdej innej sytuacji – tutaj też możliwe jest wystąpienie awarii. Zarządzający obiektami wyposażeni są w plany działania w razie wystąpienia takich sytuacji oraz w szereg systemów bezpieczeństwa, aby poradzić sobie z konsekwencjami awarii. Pamiętaj, że nie potrzeba „wybuchu bomby atomowej”, aby stworzyć niebezpieczeństwo nuklearne dla określonego terenu i przebywających na nim ludzi
- zdarzenie spowodowane nieprawidłowym przechowywaniem źródeł i odpadów promieniotwórczych oraz ich stosowaniem, przetwarzaniem i składowaniem
- działanie o charakterze terrorystycznym
- nieprzestrzeganie przepisów prawa i procedur bezpieczeństwa
- zastosowanie nieprawidłowych zabezpieczeń technicznych
Najczęstsze skutki zdarzenia nuklearnego
Prawdopodobieństwo wystąpienia rzeczywistego zagrożenia w związku z tymi sytuacjami jest niezwykle niskie, jednak wciąż prawdopodobne. Jeżeli do tego dojdzie, osoby znajdujące się na zagrożonym obszarze zostaną poinformowane o zagrożeniu i zalecanych sposobach postępowania.
Skutki zdrowotne narażenia na promieniowanie zależą m.in. od:
- czasu ekspozycji
- odległości od źródła promieniowania
- zastosowanych osłony przed promieniowaniem
- ilości promieniowania pochłoniętego przez organizm
- sposobu oddziaływania na organizm – zewnętrznie lub wewnętrznie (po wniknięciu np. przez rany na skórze, drogą oddechową lub pokarmową)
- rodzaju promieniowania
- pogody
Część narażonych na promieniowanie może doświadczyć ostrego zespołu popromiennego (ARS) pojawiającego się po narażeniu na wysokie dawki promieniowania. Główne oznaki i objawy ARS to nudności, wymioty, biegunka i obniżona liczba krwinek.
Zdarzenie jądrowe powoduje także ryzyko przedostania się substancji promieniotwórczych do środowiska oraz ich przeniesienia drogą powietrzną na znaczny obszar. Materiał radioaktywny będzie rozprzestrzeniał się z prędkością i kierunkiem wiatru – im większy obszar zostanie skażony, tym jego aktywność będzie mniejsza. Bezpieczny powrót do skażonego obszaru będzie możliwy nawet po kilku, kilkunastu tygodniach.
Zdarzenie jądrowe w średnio i długoterminowej perspektywie wiąże się ze skażeniem ziemi, wody i żywności. Dodatkowo narażenie na dużą dawkę promieniowania może prowadzić do poważnych chorób.
Zagrożenia dla ludzi i środowiska
- bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia
- uszczerbek na zdrowiu – poparzenia skóry, uszkodzenia układu pokarmowego, sercowo-naczyniowego lub nerwowego, choroby onkologiczne
- skażenie gleby, powietrza, wody
- ograniczenie dostępu do żywności i wody pitnej
- okresowe utrudnienia w przemieszczaniu się – wyłączenie terenu
- panika społeczna i zakłócenia porządku publicznego
- negatywny wpływ na zdrowie psychiczne
Zagrożenia dla gospodarki
- zniszczenie hodowli i zbiorów w gospodarstwach rolnych
- wzrost cen produktów żywnościowych
- spadek sprzedaży lokalnie produkowanych dóbr
- skażenie sieci wodociągowej
- długoterminowe zablokowanie węzłów komunikacyjnych – utrudnienia
- w transporcie
- długofalowy spadek poziomu ruchu turystycznego w regionie
- utrudnienia w funkcjonowaniu szpitali – duża liczba chętnych na badania w zakresie ewentualnego skażenia promieniotwórczego
Wykrywanie i monitorowanie
Pomiarów stężenia substancji promieniotwórczych dokonują operatorzy obiektów jądrowych oraz Państwowa Agencja Atomistyki. Monitoring jest nieprzerwany, a dane ze stacji pomiarowych spływają bez przerwy – 24 godziny na dobę. Badane jest to, czy ilość materiałów radioaktywnych nie przekracza ustalonych, bezpiecznych poziomów.
Polska współpracuje w zakresie monitoringu radiacyjnego m.in. z Międzynarodową Agencja Energii Atomowej i Komisją Europejską.
Budowa i obsługa obiektów, w których wykorzystywane są materiały jądrowe, jest ściśle monitorowana, a kontrole dotyczące ich wykorzystania są niezwykle rygorystyczne. Zarządzający obiektami wyposażeni są w plany działania w razie wystąpienia takich sytuacji, aby poradzić sobie z konsekwencjami.
Zasady bezpieczeństwa – jak postępować w przypadku zdarzenia jądrowego?
Nie wszystkie awarie, które mają miejsce w elektrowniach jądrowych, kończą się emisją substancji promieniotwórczych. Zdarzenie może być opanowane wewnątrz elektrowni i nie stwarzać zagrożenia dla ludzi.
Jeżeli doszłoby jednak do zdarzenia radiacyjnego u jednego z naszych sąsiadów, poziom promieniowania będzie prawdopodobnie niewielki, jednak zauważalny na znacznym obszarze. Wiele wskazuje, że taka sytuacja nie odbije się negatywnie na zdrowiu Polaków. Wielu z nas może doświadczyć niewielkiego, lecz długotrwałego wzrostu narażenia na promieniowanie.
Zdarzenia jądrowe mogą skutkować uwolnieniem radioaktywnych form jodu. W takiej sytuacji służby mogą zalecić przyjmowanie jodku potasu, aby chronić tarczycę przed wchłanianiem niebezpiecznych substancji (przyjmowanie stabilnego jodu blokuje tarczycę i uniemożliwia zatrzymanie się promieniotwórczego jodu w organizmie, co skutkuje zmniejszoną dawką promieniowania).
Przed wystąpieniem zdarzenia
Działania prewencyjne odgrywają kluczową rolę w eliminowaniu lub ograniczaniu ewentualnych szkód związanych z zagrożeniami nieprzewidzianego napromieniowania. Ważne jest, abyśmy byli przygotowani na wystąpienie takiej sytuacji. Jak to zrobić?
1. Przygotuj plecak ewakuacyjny – aby oszczędzić czas i mieć pewność, że w tej, lub innej sytuacji kryzysowej zabierzesz wszystko co potrzebne, warto zadbać o wcześniejsze przygotowanie zestawu ewakuacyjnego.
Powinny znaleźć się w nim:
- radio na baterie + baterie
- latarka + baterie
- najpotrzebniejsze dokumenty
- zapalniczka/zapałki
- maski oddechowe/ochronne
- mapa z lokalnymi drogami, kompas, busola, GPS
- otwieracz do puszek
- posiłki na 2 dni
- nóż, ołówek i notes
- komplet sztućców
- kurtka przeciwdeszczowa
- apteczka
- śpiwór
- worki na śmieci
- ubranie na zmianę
- mydło, żel do dezynfekcji
- kombinerki, łom, narzędzie wielofunkcyjne
- gotówkę w niewielkich nominałach
- butelkę filtrującą z nowym filtrem
- gumy, sznurki, opaska zaciskowa
Każdy z domowników powinien mieć oddzielny, gotowy do zarzucenia na ramię plecak. W związku z tym, że nie wiesz, kiedy będziesz potrzebował dostępu do zestawu ewakuacyjnego, najrozsądniejszym rozwiązaniem będzie wyposażenie się w oddzielne zestawy do domu, pracy i samochodu.
2. Przygotuj plan awaryjny – określ najbezpieczniejsze miejsca.
Zastanów się nad najlepszym schronieniem w miejscach, w których bywasz najczęściej (praca, szkoła, dom). Idealne miejsce na ukrycie się przed negatywnymi skutkami promieniowania to to z grubymi ścianami i bez okien.
Jeśli zostaniesz ostrzeżony o nadchodzącym zdarzeniu (np. komunikat służb, ALERT RCB), natychmiast wejdź do najbliższego budynku i oddal się od okien. Staraj się przebywać w środku pomieszczenia – promieniowanie słabnie wraz z rosnącą odległością od jego źródła. Pomoże to zapewnić ochronę przed wybuchem i promieniowaniem.
Jeśli w momencie zdarzenia (np. detonacji „brudnej bomby”) przebywasz na zewnątrz, to:
- schowaj się przed wybuchem za czymkolwiek, co może zapewnić ochronę
- połóż się twarzą w dół, aby ochronić się przed gorącem i latającymi
- odłamkami
- unikaj chmur kurzu
Jeżeli informacja dotrze do ciebie już po fakcie wystąpienia zdarzenia:
- zakryj nos i usta i poruszaj się „pod wiatr” tak szybko, jakto możliwe. Przejście nawet niewielkiej odległości gwarantuje dodatkową ochronę – moc dawki znacząco spada wraz ze zwiększaniem odległości od źródła
- wejdź do najbliższego nieuszkodzonego budynku. Jeżeli to możliwe, schroń się w piwnicy, schronie, parkingu podziemnym lub metrze
- odsuń się od ścian zewnętrznych
- zamknij i uszczelnij okna, drzwi i wywietrzniki, wyłącz klimatyzację
- opanuj emocje i nie panikuj – ograniczysz niepotrzebne zużycie powietrza w zamkniętym pomieszczeniu
- korzystaj z telefonu tylko w awaryjnych sytuacjach – sieć będzie zagrożona przeciążeniem
- słuchaj poleceń służb i postępuj zgodnie z ich wskazówkami
Po wystąpieniu zdarzenia
Po znalezieniu bezpiecznego schronienia:
- zdejmij i zapakuj ubranie do plastikowego worka, wystaw je na zewnątrz
- weź prysznic – umyj się dokładnie wodą z mydłem
- jeśli nie możesz się umyć lub wziąć prysznica, przetrzyj skórę, włosy czystą wilgotną ściereczką
- opatrz ewentualne rany
- nie jedz i nie pij niczego, co mogło zostać narażone na działanie promieniowania
- zamknij i uszczelnij okna, drzwi i wywietrzniki, wyłącz klimatyzację
- pozostań wewnątrz budynku do czasu, aż służby nie poinformują cię o braku zagrożenia
W jakich okolicznościach wezwać służby i kiedy wykonać telefon alarmowy?
Jeżeli masz informację o możliwości wystąpienia zdarzenia nuklearnego – natychmiast powiadom służby
Zadzwoń na numer 112 i podaj szczegóły dotyczące zagrożenia (np. dym/ogień w okolicy reaktora badawczego „Maria”).
źródło: https://www.gov.pl/web/rcb/zagrozenie-jadrowe
data: 18 sierpnia 2025 r.